Wojna nigdy się nie zmienia – recenzja książki „Pytanie i odpowiedź” Patricka Nessa

Po stanowiącym wstęp do trylogii Ruchomego chaosu przebojowym Na ostrzu noża ciężko byłoby spodziewać się, że jego kontynuacja może być równie dobra. Patrick Ness udowadnia jednak ponad wszelką wątpliwość, że jest jednym z najciekawszych autorów parających się literaturą z gatunku young adult.

Jestem Todd Hewitt, jestem Todd Hewitt, jestem…

Pytanie i odpowiedź startuje z akcją w zasadzie chwilę po dramatycznym finale części pierwszej. Uciekający przed armią Burmistrza Prentissa Todd i Viola docierają do Przystani, tylko po to, by tam dowiedzieć się, że miasto poddało się bez walki i znajduje się pod rządami śmiertelnego wroga. Od tego momentu kolejne wypadki to dla dwójki bohaterów równia pochyła w dół – nie dość bowiem, że zostają rozdzieleni, to jeszcze wypracowana w pocie czoła nić zaufania pomiędzy nimi zostaje nierozerwalnie naruszona. Wbrew wszelkim oczekiwaniom Nowe Prentisstown pod rządami Burmistrza zdaje się bowiem rozkwitać, a sam oprawca wszem wobec głosi przekaz nowego ładu i dobrobytu. Czy jednak na pewno można mu ufać? By poznać prawdę, Todd i Viola będą musieli nie tylko zaadaptować się do nowej rzeczywistości, ale przede wszystkim stoczyć walkę o własną tożsamość i człowieczeństwo.

Szum głośniejszy niż kiedykolwiek

Postawienie sytuacji na głowie w ostatnim akcie części pierwszej można było interpretować jako skuteczny, choć poniekąd tani cliffhanger, mający zachęcać nas do lektury sequela. Wątpliwości co zastosowania takiego rozwiązania w trakcie lektury Pytania i odpowiedzi ulatniają się równie szybko, co spojrzenie protagonistów na nową rzeczywistość. Szybko okazuje się bowiem, że Patrick Ness pomysł na dalszą część historii miał niewątpliwie przedni.

Zgodnie z niepisanymi zasadami tworzenia kontynuacji, za drugim razem wszystkiego powinno być więcej. I dokładnie tak sprawa ma się z Pytaniem i odpowiedzią. I tak choćby Szum – myśli mężczyzn, które mogą być słyszane przez inne żywe istoty –  w pierwowzorze będący intrygującą ciekawostką, tutaj urasta do miana broni i narzędzia indoktrynacji mas. Znacznie więcej w sequelu mamy też elementów, odróżniających pretensjonalne young adult od powieści aspirujących do miana dzieł głoszących uniwersalne prawdy. Znajdą się więc w książce analogie do totalitarnego ustroju i politycznej propagandy, będą też pytania o granice moralności w odwiecznej wojnie dobra ze złem. Czy światły cel zawsze uświęca środki? Czy konformizm w obliczu utraty życia zawsze jest czymś z gruntu złym? Na tego typu pytania będą zmuszeni odpowiedzieć sobie nie tylko bohaterowie, ale przede wszystkim my sami.

Co ważniejsze jednak, pełnia umiejętności Nessa w kreowaniu sytuacji mających nas do takich rozważań skłaniać, ujawnia się w ciągłym podtrzymywaniu odbiorcy w stanie niepewności. Na jedno budzące wątpliwości działanie którejś ze stron konfliktu dostajemy dwa kolejne z przeciwnej strony barykady, i tak naprawdę przez całą rozpiętość Pytania i odpowiedzi nie będziemy mogli być pewni, czyją rację powinniśmy uznać za tę właściwą.

Bohaterowie na pierwszym miejscu

Nie miałyby tego typu rozważania aż takiej mocy uderzeniowej, gdyby nie fakt, że u Patricka Nessa wciąż na pierwszym planie znajdują się znakomicie wykreowane postaci. Zarówno ci, których chcielibyśmy uznawać za „dobrych”, jak i antagoniści to jednostki pełne sprzeczności, wewnętrznych konfliktów i narastających wątpliwości, a to, co uznawaliśmy w ich ocenie za pewnik po przeczytaniu części pierwszej, zostanie w Pytaniu i odpowiedzi poddane wielokrotnej weryfikacji. Dzięki takiemu podejściu wrażenie że mamy do czynienia z osobami z krwi i kości jest wręcz dojmujące, a znajdującym się w centralnym punkcie wydarzeń Toddowi i Violi ciężko nie kibicować, gdy w końcu wydarzenia po raz kolejny przybiorą dramatyczny obrót. A że Patrick Ness potrafi w ich przedstawianiu być równie bezkompromisowy, co w poprzedniej powieści (przypomnijcie sobie w tym miejscu scenę z Manczim), momentów. w których emocje sięgają zenitu, znajduje się tu aż nazbyt wiele.

W oczekiwaniu na wielki finał

Pytanie i odpowiedź to zatem wręcz modelowy przykład tego, jak powinno pisać się środkowe części trylogii. Nie tylko mamy tu do czynienia z jeszcze głębszym zarysowaniem przedstawionej w pierwowzorze tematyki, ale też kolejne punkty, nad którymi będziemy zmuszeni zastanowić się przed częścią ostatnią. Biorąc pod uwagę co do tej pory w Ruchomym chaosie Ness nam zaprezentował, o jej jakość jestem bardziej niż spokojny.