Podążając ścieżkami wyobraźni Samotnika z Providence. Recenzja książki „Bestia w jaskini i inne opowiadania”

Bestia w jaskini i inne opowiadania, wydany w Polsce przez Zysk i S-ka, to jeden z obszerniejszych zbiorów, zawierający czterdzieści siedem osobliwych opowiadań autorstwa mistrza weird fiction, Howarda Phillipsa Lovecrafta. Dobrze znany polskim sympatykom fantastyki naukowej pisarz po raz kolejny prowadzi czytelników przez  wytarte ścieżki własnych imaginacji, onirycznych doznań i fantasmagorii, by na końcu gwałtownie sprowadzić odbiorców na ziemię i pozostawić ich w głębokiej konsternacji oraz poczuciu permanentnego zagrożenia.

Lovecraftowski odbiorca

Przeprawa przez utwory pisarzy powieści grozy często jest nader trudnym wyzwaniem i niezwykłym wyczynem. Dzieła twórców mogą zjednać sobie rzesze miłośników lub ich zniechęcić i odrzucić od swojej ideologii. W przypadku  Samotnika z Providence grono odbiorców jest dość heterogeniczne. Niektórzy są pełni podziwu dla jego osobliwych opowieści, odnajdując w nich nie tylko aspekty religioznawcze, ale także walory estetyczne i poetyckie. Dla innych zaś prawdziwą bolączką jest styl pisarski Lovecrafta, będący wyrazem posiadanej wysokiej erudycji. Jednak nie wszystkim tego typu styl może przypaść do gustu z uwagi na przeintelektualizowaną nomenklaturę. Trudności występują na poziomie tekstu i dotyczą znajomości i rozumienia pewnych zwrotów oraz fraz. Zniechęcać mogą także rzetelne i rozległe opisy krajobrazu oraz powolne prowadzenie fabuły. Niekiedy nie sposób interpretować dzieł literackich w oderwaniu od doświadczeń, światopoglądu czy osobowości ich stwórcy. Część fanów mitologii Cthulhu upatruje w otoczonym kultem autorze postaw rasistowskich i namawiania do ludobójstwa. Przykładem postrzegania uznanego pisarza jako rasisty jest zmiana wyglądu prestiżowej statuetki od 2016 roku, nagrody przyznawanej w ramach World Fantasy Award. Poglądy te wciąż wzbudzają kontrowersje i mają zarówno swoich zwolenników, jak i oponentów.

Topos bohatera badacza-wędrowcy

Charakterystycznym i powtarzającym się w większości opowiadań zawartych w tym zbiorze toposem jest ten bohatera badacza-wędrowcy, który wiedziony naturalną potrzebą ciekawości często zmuszony jest przekroczyć pewne granice społeczne, moralne czy duchowe. Protagonista ów, w celu eksploracji nadprzyrodzonej rzeczywistości, wyrusza w  niebezpieczną podróż do opuszczonych i nagryzionych zębem czasu miejsc. Niekiedy z chorobliwą wręcz fascynacją, przybierającą postać manii, namiętnie studiuje pradawne księgi oraz zgłębia zakazane sztuki ezoteryczne i tajniki czarnej magii. W konsekwencji dokonanych przerażających odkryć staje twarzą w twarz ze śmiercią, poczuciem nieustannego zagrożenia życia lub doprowadzony jest na skraj szaleństwa i rozpaczy. Zagorzały intelektualista w obliczu bezpośredniej konfrontacji ze złem nadprzyrodzonym, początkowo posługując się racjonalnością, próbuje wyjaśnić przerażające wydarzenia, w ostateczności jednak ponosi sromotną klęskę. Zaakcentowanie tragizmu postaci, która w określonych sytuacjach czuje się wyalienowana, doznaje obłąkania przez wiszącą w powietrzu klątwę , alienacji czy obłąkania, czyni jednostkę niezwykle podatną na wpływy złowrogich sił. Znamienna dla tych fantastycznych opowieści jest także narracja pierwszoosobowa, dzięki czemu odbiorca poznaje dogłębnie świat uczuć bohatera, egzystującego w rzeczywistości znacznie wykraczającej poza ramy człowieczeństwa.

Nadprzyrodzone przestrzenie jako swoiste numinosum

Fantastyczne rzeczywistości wykreowane w opowieściach Lovecrafta, będące źródłem podświadomych lęków i eterycznych sił, cechuje charakterystyczne dla gotyckiej struktury narracyjno-kompozycyjnej uniwersum terytorialne. Bohater najczęściej eksploruje stare ruiny zamków, zdewastowane cmentarze pamiętające jeszcze czasy minionych epok czy opuszczone posiadłości ziejące pustką i epatujące grozą. Również otaczająca te  budowle przyroda podkreśla niepokojącą atmosferę i stanowi dodatkowe zagrożenie dla jednostki. Także sam fakt, iż większość nadprzyrodzonych zdarzeń ma miejsce nocą, potęguje uczucie strachu i czyni go niemalże namacalnym. Znamiennym dla ukazanych światów grozy jest ich dualizm, warunkujący podział na dwie przestrzenie: materialną, która mieści się w racjonalności ludzkiego umysłu, oraz nadprzyrodzoną, znacząco wykraczającą poza zdolności klarownego rozumowania. Dwa ambiwalentne względem siebie wymiary wzajemnie się przenikają. Analizując poszczególne trajektorie losu bohaterów opowiadań, można odnieść wrażenie, iż ich egzystencja jest ściśle związana z pojęciem numinosum, odnoszącym się do zależności człowieka względem czegoś znacznie potężniejszego. Na to odczucie składa się także doświadczenie wpływu niewidzialnej istoty, a w wyniku interakcji  nią  dokonuje się deprecjacja świadomości i tożsamości. Lovecraftowski bohater szargany skrajnymi emocjami, wiedziony instynktem ciekawości, ukierunkowuje swoje uczucia względem bóstwa, danej przestrzeni czy reliktu, które w niektórych przypadkach otacza obsesyjnym kultem. Ostatecznie w doświadczaniu jednostki pojawia się uczucie niesamowitości, tajemnicy i niezwykłej fascynacji. Zatem nadprzyrodzone przestrzenie są obiektem przeżywania różnych wymiarów numinosum.

Wielcy Przedwieczni

Świat przedstawiony w zbiorze Bestia w jaskini i inne opowiadania jest miejscem pełnym demonicznych wpływów, nadprzyrodzonych istot egzystujących na przekór licznym czasoprzestrzeniom i rozmaitym alternatywnym wymiarom. Lovecraft od podstaw stworzył mitologię Cthulhu, jedną z najbardziej rozpoznawalnych na polu literatury grozy i wykorzystywanych w popkulturowych aspektach. Panteon nadnaturalnych demonów, chcących przejąć kontrolę nad makrosystemem ludzkim, jest niezwykle szeroki, lecz w opowiadaniach ukazano go w sposób dość lapidarny. Z jednej strony wskazuje to na pewien uniwersalizm i elastyczność w operowaniu motywami oraz wywołaniu u odbiorcy odczucia niedopowiedzenia i nieustannego zagrożenia, zaś z drugiej świadczyć może o niekonsekwencji w tworzeniu holistycznego obrazu demonologii. W opowieściach zawartych w tej antologii odnaleźć możemy wzmianki dotyczące między innymi Bokruga – ogromnych rozmiarów jaszczura, przebywającego w stanie hibernacji wśród jezior; czy Dagona – monstrualnej istoty z głębin, która rządzi królestwem morskim i zamieszkującymi je stworzeniami. O ile pierwszy z demonów jest typową Lovecraftowską fikcją, o tyle druga istota znana była wśród ludów semickich, a także w kulturze antycznej Bliskiego Wschodu.

Nie tylko bestie

W zbiorze oprócz opowieści traktujących o przerażającym bestiariuszu można natknąć się na inne, równie osobliwe. Erudycja autora, wskazywała na rozmaite spektrum jego imaginacji i zainteresowań, czego owocem były historie o pradawnych duchach, plemionach czy nadprzyrodzonych właściwościach natury. Spora ilość opowiadań gwarantuje długą, choć momentami żmudną podróż przez eony wyobraźni Samotnika z Providence.

---

Ebook możecie znaleźć TUTAJ.