Z mentorami mamy do czynienia w dziełach różnego rodzaju, ale choć pierwszy omówiony w tej serii mistrz pochodził z filmów, to nie ulega wątpliwości, że z największą ilością mentorów w fantastyce możemy spotkać się w powieściach.

Zapraszam zatem na drugą część cyklu, poświęconą najsłynniejszemu z tych literackich, mianowicie Gandalfowi z Hobbita i Władcy Pierścieni.

Gandalf

Charakterystyka ogólna

Gandalf jest jedną z najbardziej wyrazistych, a nawet najbardziej ikonicznych postaci sagi o Śródziemiu. Niewykluczone, że dla wielu autorów, którzy zaczęli tworzyć po Tolkienie, stanowił on inspirację przy kreowaniu własnych mędrców (przy czym nie będę ukrywał, że najbardziej oczywisty z nich pojawi się w tym cyklu). Nic zresztą dziwnego – jego sylwetka czarodzieja z długą brodą, charakterystycznym kapeluszem, fajką i kosturem, w połączeniu z bijącą od niego mądrością oraz potężną mocą magiczną przeszła już do legendy.

W rzeczywistości jednak jest on kimś więcej niż tylko czarodziejem. Pierwotnie nosił imię Olórin i był Majarem – potężną istotą służącą Valarom (swoistym bogom tolkienowskiego świata), który wraz z czterema braćmi, znanymi później pod wspólną nazwą Istarich, został wysłany do Śródziemia, by wesprzeć Wolne Ludy tej krainy w walce z Sauronem. Już wtedy jednak wyróżniał się na tle pozostałych Czarodziejów – jako, że w przeszłości często odwiedzał dom Valiery Nienny, nauczył się od niej miłosierdzia i cierpliwości i, szczególnie w późniejszych wiekach, wykazywał się mądrością większą niż wszyscy jego pobratymcy razem wzięci. Lecz nikt z mieszkańców Śródziemia (poza dosłownie trzema elfami, będącymi strażnikami tzw. Trzech Pierścieni) nie wiedział, skąd przybył, ani jak brzmi jego prawdziwe imię.

Mądrość

Mędrcy mają to do siebie, że zazwyczaj otacza ich aura tajemniczości – to ona, między innymi, sprawia, że są oni tak intrygujący, a przy okazji, co tu dużo mówić, dodaje im majestatu. Rzecz ma się nie inaczej z Gandalfem. Już przy jego prezentacji w Hobbicie czytelnika zaskakuje jego nagłe pojawienie się – czarodziej przybywający znikąd już na wstępie wydaje się dość ciekawą postacią. Jakby tego było mało, nie tylko w tej, ale nawet następnej powieści, czyli Władcy Pierścieni, niewiele się o nim dowiadujemy.

Tym, co można powiedzieć na pewno, jest fakt, że w całej sadze Śródziemia jest on opoką dla pozostałych jej głównych bohaterów, zawsze gotów wesprzeć ich dobrą radą lub udzielić słusznej przestrogi. Stanowi on także uosobienie pewnego rodzaju strażnika – bardzo często pojawia się w krytycznych chwilach, nierzadko przechylając szalę zwycięstwa na stronę protagonistów. Po prawdzie, jest on tym, od którego decyzji i poczynań zależą losy całej krainy – trzecia część powieści, Powrót Króla, jest właściwie strategiczną grą pomiędzy nim a Sauronem, w której każdy próbuje przewidzieć ruch przeciwnika, by móc ostatecznie go zniszczyć i doprowadzić albo do pokonania Ciemności, albo do nastania jej wiecznych rządów. Biorąc pod uwagę, że zło zostaje unicestwione, można śmiało stwierdzić, że to właśnie dzięki Gandalfowi elfowie, ludzie i inne rasy Śródziemia zwyciężają w tzw. Wojnie o Pierścień.

Ważne jest również to, że Gandalf pozostaje nieugięty w walce o pokój w krainie – nie ulega namowom swojego byłego mistrza, Sarumana, by przyłączyć się do Saurona i otwarcie występuje przeciwko niemu, pozostając wierny swoim ideałom i misji, do jakiej został wyznaczony. Dodatkowo na początku powieści odmawia on przyjęcia Jedynego Pierścienia, co jasno dowodzi czystości jego serca i tego, że nie ulega on pokusie zdobycia większej władzy i potęgi. Szarego Pielgrzyma (przydomek ten wziął się zarówno od jego “barwy”, jak i faktu, że nie miał stałego miejsca pobytu) cechuje ponadto współczucie i empatia wobec innych, co wynika z jego pogodnego i pokojowego nastawienia do świata.

Mentor nieidealny

Wbrew wszystkim wymienionym wyżej przymiotom Gandalf nie zawsze i nie przez wszystkich jest szanowany. Jak to w przypadku mędrców bywa, lubi chodzić własnymi ścieżkami, niekoniecznie pokrywającymi się ze ścieżkami jego sojuszników. Nie ustaje on bowiem w dążeniu do pokonania Saurona, przez co czasem zmuszony jest podjąć działania, które nie wszystkim są na rękę. Szczególnie irytuje Sarumana, według którego „miesza się do wszystkiego, swoich i nie swoich spraw”, lecz przeciwni jego zamiarom są również Denethor i przez krótki czas Théoden, który nie pojmuje jego nagłego zniknięcia przed Bitwą o Rogaty Gród. Ta dociekliwość ma mimo wszystko swoje zalety – idąc na przekór innym i nierzadko robiąc coś dokładnie odwrotnego, niż się od niego oczekuje, Gandalf zawsze dociera dalej i odkrywa więcej, niż którykolwiek z pozostałych bohaterów. Ponadto zdaje się to być głównym czynnikiem prowadzącym do ostatecznej zguby Saurona. Ta część jego osobowości sprawia także, że jest on bardziej ludzki, a, co za tym idzie, nie aż tak kryształowy i o wiele bardziej realistyczny.

Podsumowanie

Bądź co bądź, Gandalf od samego początku jest postacią pozytywną, stanowiącą ucieleśnienie nieskazitelnego dobra, choć jeśli trzeba, nie wahającą się użyć swojej mocy. Zwykle wykorzystuje ją jednak w dobry sposób, dzięki czemu na przykład, gdy jest uczestnikiem sporu, staje się rozjemcą. Jego potęga zostaje podkreślona przez przemianę, jakiej jest poddany na przełomie pierwszego i drugiego tomu Władcy Pierścieni, gdzie z Gandalfa Szarego, podległego innym czarodziejom, staje się Gandalfem Białym, którego magiczna moc przewyższa wszystko, co istnieje w Śródziemiu (nawet moc Sarumana). Jego wielka, choć używana w dobrym celu siła, niezrównana mądrość oraz niezwykła zdolność przewodzenia innym czynią go bohaterem bardzo charyzmatycznym, a w efekcie prawdziwym mentorem i wzorem do naśladowania.