W ramach miesiąca postapo pisaliśmy już o definicjach tego terminu, wymieniliśmy też nasze ulubione filmy, książki i gry o tej tematyce. Tym razem przyjrzyjmy się motywom związanym z różnymi wizjami końca świata, które powtarzają się w popkulturze. Poruszę w tym tekście nie tylko wizje kompletnej apokalipsy, ale też historie, w których zagłada świata wystąpiła częściowo.
Wydawać by się mogło, że wszystkie dzieła postapo traktują o tym samym – zniknięciu świata, który znamy i sposobach radzenia sobie niedobitków z nową rzeczywistością. Jeśli jednak przyjrzeć się tematowi bliżej, zauważymy że różne bywają przyczyny nagłego końca globu, a co za tym idzie: różne jego konsekwencje i strategie przetrwania. Wymienione przeze mnie poniżej przykłady możliwych katastrof to tylko kropla w morzu dzieł popkulturowych o tej tematyce.
Katastrofa ekologiczna
Jedną z potencjalnych przyczyn końca świata, bardzo popularną w filmach katastroficznych, są wszelkiego rodzaju załamania ekosystemu – czy to występujące samoistnie, czy z pomocą człowieka. Do tej kategorii zaliczyć można aż nazbyt często wykorzystywany motyw zmian klimatu (np. globalnego ocieplenia) wykorzystany na przykład w filmie Wodny Świat, osadzonym w postapokaliptycznej przyszłości, kiedy po stopnieniu lodowców Ziemia zamieniła się w wielki ocean. Podobny wątek wykorzystano w grze komputerowej A New Beginning: Odrodzenie. Tam jednak wcielając się zamiennie w naukowca lub wysłanniczkę z przyszłości, próbujemy zapobiec globalnej katastrofie.
Innym scenariuszem jest nierzadko występujące załamanie ziemskiego ekosystemu wskutek wytworzonego przez ludzkość zanieczyszczenia. Oryginalne wykorzystanie tego motywu możecie obejrzeć w animacji WALL•E, w której ludzie musieli opuścić Ziemię, ze względu na jej ogromne zaśmiecenie. Także Markaret Attwood wykorzystała scenariusz potężnego zanieczyszczenia planety, jako punkt wyjścia do powieści Opowieść Podręcznej (na podstawie której powstał także serial). Tam co prawda nie jest to najważniejszy wątek, jednak był to powód bezpłodności większości społeczeństwa, która pociągnęła za sobą przerażające zmiany społeczne.
Scenariusz bardzo na czasie, a jednocześnie oryginalniejszy niż powyższe, wykorzystała w swojej książce Maja Lunde. Historia pszczół rozgrywa się na trzech płaszczyznach czasowych – w połowie XIX wieku, kiedy pszczół było w bród, w roku 2007, kiedy owady zaczynały masowo ginąć w tajemniczych okolicznościach oraz w roku 2098, kiedy te pasiaste stworzenia wyginęły, a świat próbuje radzić sobie z katastrofą. Powieść opisuje mało widowiskową albo niestety prawdopodobną wizję apokalipsy.
Katastrofa kosmiczna
Kolejnym często pojawiającym się motywem w dziełach postapo są katastrofy wywołane wydarzeniami dotyczącymi nie tylko naszej planety, ale też innych elementów układu słonecznego. Wyróżnić można tutaj dwa główne scenariusze – uderzenie w Ziemię meteorytu lub problemy ze Słońcem. W pierwszym przypadku wiele filmów bazuje na momencie sprzed katastrofy, koncentrując się na próbie jej zapobieżenia. Ziemię po zderzeniu z asteroidą pokazano natomiast przykładowo w grze Rage – strzelance klimatem przypominającej serię Mad Max. Podobny scenariusz wykorzystano też w Guild Wars. W tym MMORPG rasa zwana Charr przywowała deszcz meteorytów, który zniszczył niemal całe życie na planecie.
Nierzadko również katastrofy wiążą się z wypaleniem lub wybuchem Słońca. Taki scenariusz obserwujemy chociażby w filmie W stronę słońca, w którym gwiazda umiera, co powoduje stopniowe zamarzanie Ziemi. Katastrofa ta jest w trakcie, a grupka odważnych próbuje zapobiec jej całkowitemu ziszczeniu się.
Pandemia
Zagładę na nasz świat może także sprowadzić śmiertelnie groźny wirus, który zmiecie ludzkość z powierzchni planety. To również nierzadko wykorzystywana wizja, na przykład w filmach Æon Flux i 12 małp. Oba dzieła osadzone w postapokaliptycznej przyszłości, kiedy większość ludzkości wyginęła z powodu tajemniczego wirusa. W pierwszym przypadku to głównie setting, w drugim zaś główna oś fabuły. Motyw ten pojawia się też w serialach, takich jak The Last Man on Earth, gdzie postapokaliptyczna rzeczywistość przedstawiona jest w wersji komediowej, oraz The Rain, czyli skandynawskiej wizji postapo skupionej na próbach przetrwania grupki młodzieży.
Ciekawie przedstawiono również katastroficzną przyszłość po apokalipsie w grze planszowej Pandemic Legacy: Sezon 2. Wcielamy się w niej w grupę ocalałych po pandemii choroby, która wyniszczyła ludzkość. Przetrwały niewielkie kolonie żyjące w przystaniach na oceanie, a gracze wcielają się w mieszkańców jednej z nich, próbującą przetrwać w niegościnnym świecie.
Oczywiście jako pandemię zaliczyć można również wszelkie choroby przemieniające ludzi w zombie-podobne istoty, te jednak potraktowałam jako osobną kategorię.
Plaga zombie (lub innych potworów)
Motyw, którego bardzo nie lubię, szczególnie że ostatnio przeżywamy wysyp żywych trupów we wszelakich mediach. I nieważne, czy mówimy o ludziach zainfekowanych, czy w inny sposób reanimowanych zwłokach, tytuły można wymieniać niemal w nieskończoność. Ja jednak chciałabym wam przedstawić nieco mniej typowy scenariusz, który pojawił się w świeżutkim filmie Netflixa – Ładunek. Świat jest bliski zagłady z powodu inwazji zombiaków, nie obserwujemy jednak typowej walki o przetrwanie. W tym wypadku fabuła skupia się na samotnym ojcu, który został zarażony. Zanim jednak choroba całkowicie przejmie nad nim kontrolę, mężczyzna próbuje zapewnić byt swojej małej córeczce.
Nie tylko chodzące trupy stanowią zagrożenie dla ludzkości, ale także potwory wszelkiej maści, jak chociażby w Projekt: Monster – film w konwencji found footage przedstawiający losy grupki przyjaciół w mieście zaatakowanym przez potwory.
A skoro potwory, to także teksty Lovecraft i wszystko co z mitologią Cthulhu związane – wizje Ziemi opanowanej przez przebudzone przedwieczne bóstwa oraz ich pomioty mają już gwarantowane miejsce w popkulturze i tyle adaptacji oraz fanfików, że nie sposób ich zliczyć.
Biblijna apokalipsa
Inspiracje biblijną apokalipsą także stanowią ciekawy motyw, chociaż pojawiający się dosyć rzadko. Wątek ten wykorzystano chociażby w serialu Supernatural: Nie z tego świata czy w filmie To już jest koniec, w którym stanowił on główną oś fabularną.
W tej kategorii chcę także zwrócić uwagę na miniapokalipsę również inspirowaną Biblią, chociaż innym jej fragmentem. Mówię o serialu Pozostawieni, który powstał na podstawie powieści Toma Perrotty The Leftovers. Kiedy w nieznanych okolicznościach znika nagle 2% populacji, reszta ludzkości próbuje poradzić sobie ze stratą bliskich. Wydawać by się mogło, że to bardzo niewiele, ale skutki odczuwalne są na całym świecie, który już nigdy nie będzie taki sam. Zarówno pierwowzór, jak i jego adaptacja poruszają tematy religijne, powiązane z tak zwanym rapture, co można przetłumaczyć jako wniebowzięcie. Nie jest to może widowiskowa wizja apokalipsy, ale także ciekawy wątek wyniszczenia ludzkości w tajemniczych okolicznościach.
Inwazja kosmitów
Prawdopodobny wydaje się również scenariusz, w którym narazimy się jakiejś rasie spoza Układu Słonecznego, a wtedy apokalipsa murowana. Tak jak miało to miejsce chociażby w filmie Niepamięć, w którym populacja naszej planety po wojnie z obcymi zmuszona została do znalezienia sobie nowego domu. Albo w grze XCOM 2, gdzie ludzkość została zniewolona przez pozaziemskie istoty. Ten motyw jednak nie ma zbyt wielu oryginalnych scenariuszy. W większości przypadków źli, zaawansowani technologicznie obcy najeżdżają Ziemię, niszcząc ją doszczętnie lub biorąc ludzi w niewolę. A może znacie jakieś ciekawsze wykorzystania tego wątku?
Bunt maszyn
Kolejny motyw, którego przykłady użycia można mnożyć, czyli zagłada ludzkości spowodowana przez technologię, a w szczególności sztuczną inteligencję, która wymknęła się spod kontroli. Taki scenariusz pojawił się na przykład w powieści Daniela H. Wilsona pod tytułem Robokalipsa, w której coś przejmuje kontrolę nad komputerami i maszynami, zwracając je przeciwko mieszkańcom Ziemi. W serialu Battlestar Galactica ludzkość została wyrżnięta przez Cylonów – maszyny, które sami wcześniej stworzyli. A w RPG Neuroshima, ludzi spotkała zagłada z „rąk” mechaniczno-elektronicznego tworu zwanego Molochem.
Dosyć oryginalna wizja takiej zagłady pokazana została w animacji 9, pokazującej świat wyniszczony przez wojnę z maszynami, którą przetrwała grupka szmacianych lalek. W tym scenariuszu przyszłość cywilizacji zależy od tej nietypowej grupki ocalałych.
Technologiczna apokalipsa to jednak nie tylko bunt maszyn, ale też awaria technicznych ułatwień i ulepszeń, jak na przykład w grach z serii Najdłuższa podróż czy też Deus Ex. Nie są to wizje typowo apokaliptyczne, jednak wprowadzają pewien nieład do życia ludzkości, powodując konsekwencje na skalę globalną. W pierwszym przykładzie temat pojawił się dwa razy, ja jednak chciałam zwrócić uwagę na wątek z trzeciej odsłony serii, w której maszyny umożliwiające sen na jawie spowodowały masowe zapadanie w śpiączkę. W Deus Ex: Bunt ludzkości motyw ten zaś był związany z implantowaniem ludzi i w ten sposób przejmowaniem nad nimi kontroli, co również miało katastrofalne skutki dla całej populacji. A podobnych wizji było w popkulturze więcej. Nie muszę chyba wspominać o Matrixie?
Wojna (w szczególności nuklearna)
War, war never changes… Na koniec zostawiłam motyw, który chyba najbardziej kojarzy się z postapokaliptycznym settingiem, czyli świat, w którym ludzkość wybiła sama siebie, najczęściej poprzez wojnę nuklearną. Taki scenariusz pojawia się w każdym medium – w książkach, filmach, serialach i grach. Jednym z najpopularniejszych powieściowych przykładów jest Metro 2033 Dmitrija Głuchowskiego, przedstawiające postnukleraną Rosję, w której ocalali gromadzą się w tunelach metra. Na powierzchni zaś grasują potwory. Wśród przykładów filmowych wspomnieć trzeba o Mad Max: Na drodze gniewu oraz Księgę ocalenia – oba dzieła osadzone w świecie po wojennej zagładzie. Z gier natomiast czołowym przedstawicielem tego motywu jest kultowy, przeszło dwudziestoletni Fallout, inspirowany erą atomową w USA.
To oczywiście zaledwie ułamek dzieł postapo. Temat od lat jest bardzo popularny, przez co regularnie powstają mniej i bardziej oryginalne wizje świata po zagładzie. Jeśli zapadły wam w pamięć jakieś wyjątkowe przedstawienia apokaliptycznych motywów, koniecznie napiszcie w komentarzach!